Wees geen neushoorn

Wat Ionesco’s absurdistische toneelstuk ons leert over corona

(Geschreven door Debra Caplan, vertaald naar het Nederlands)

In 1959 schreef Eugène Ionesco het absurdistische toneelstuk Neushoorn (Rhinocéros) waarin één voor één een hele stad mensen plotseling in neushoorns verandert. In het begin zijn mensen geschokt, maar naarmate de besmetting zich verspreidt, gaat (bijna) iedereen accepteren dat het prima is om in een neushoorn te veranderen.

Neushoorn is een toneelstuk over conformisme en groepsdenken, en over maatschappijbrede waanvoorstellingen. Over hoe gemakkelijk het is voor mensen om buitensporige of onaanvaardbare dingen te accepteren, simpelweg omdat iedereen het doet. Tegen het einde van het stuk is de hoofdpersoon, de bewoner Bérenger, de enige overgebleve mens. Ik heb deze week veel aan Neushoorn gedacht, nu we in de hoogste versnelling weer een nieuw seizoen van “terug naar pre-Covid-normaal” ingaan.

Bérengers monoloog

Er zijn veel goede redenen om te proberen te voorkómen met corona besmet te raken. Covid is geen onschuldige ziekte, en het is gevaarlijk om te doen alsof dat wel zo is. Maar dit soort dingen hardop zeggen voelt nu een beetje als de monoloog die Bérenger geeft aan het einde van het stuk, waarin hij zijn besluit om mens te blijven verklaart aan een kudde neushoorns die hem niet langer begrijpen. De besmetting heeft zich al verspreid en niemand luistert meer. Hier is een stukje uit het toneelstuk:

“Je zult eraan wennen, weet je,” zegt Daisy (zijn geliefde) tegen Bérenger.

“Het is het verstandigste wat we kunnen doen”, beaamt zijn collega Dudard.

“Nou, ik ga hier niet aan wennen hoor”, houdt Bérenger vol.

“Zou je het niet eens moeten proberen?” antwoordt Dudard, net voordat hijzelf ook in een neushoorn verandert.

Later, wanneer steeds meer van hun vrienden besmet raken, begint ook Daisy van gedachten te veranderen, en anders te denken over de waarde van mens blijven.

“Dàt zijn de echte mensen”, zegt Daisy, wijzend naar de neushoorns. “Ze zien er gelukkig uit. Ze hadden gelijk om te doen wat ze doen.”

“Wij zijn degenen die het goed doen, Daisy,” houdt Bérenger vol, “dat verzeker ik je.”

“Het is de rest van de wereld die gelijk heeft — niet jij en ik”, zegt Daisy tegen hem.

En dan wordt ook zij een neushoorn.

Een maatschappijbrede waanvoorstelling

In de afgelopen paar weken, toen de maatregelen die infectie beperkten wegvielen, hebben miljoenen mensen die voorheen voorzichtig waren rondom corona (en nog miljoenen anderen die dat nooit zijn geweest) besloten dat het tijd is om door te gaan en te doen alsof het weer 2019 is.

Bars en restaurants zitten vol met mensen zonder mondneusmasker. Maskers zijn ​​eigenlijk nergens meer vereist en de adviezen om een masker te dragen zijn sowieso niet langer gebonden aan de besmettingscijfers. De RIVM-communicatie doet het net lijken alsof alles onder controle is. We lijken allemaal collectief te hebben besloten dat corona “voorbij is”.

Maar laten we heel duidelijk zijn over wat hier werkelijk gebeurt. Het idee dat we ‘met corona kunnen leven’ zonder maatregelen die infectie beperken, en dan verwachten dat het allemaal wel goed komt (zowel voor individuen als voor de samenleving) is een leugen. We zien een schrikbarende en maatschappij-brede waanvoorstelling zich nu onder onze neus ontvouwen.

Op individueel niveau: Mijn familie en ik zijn volledig gevaccineerd (3x voor wie daarvoor in aanmerking kwam, 2x voor de kinderen), jong en gezond. Ik maak me geen zorgen meer dat iemand van ons zal sterven of in het ziekenhuis moet worden opgenomen met Covid. Dat betekent echter niet dat het veilig is om herhaaldelijk besmet te raken.

Lange Covid

Toenemend bewijs laat zien dat lange Covid (long covid) na een coronabesmetting veel voorkomt. Met elke infectie gooi je eigenlijk met de dobbelstenen. Verschillende experts hebben de kans op lange Covid bij een volledig gevaccineerd persoon geschat op minimaal 5%. Dus iedere keer dat mijn huishouden van vier personen besmet raakt, hebben we elk een kans van in ieder geval 5% om symptomatische lange Covid te krijgen. Iedere. Keer. Weer.

Ik ken vrienden die in hun derde of vierde ronde van besmet-raken-met-Covid zitten. Als mensen in dit tempo besmet blijven raken, wordt lange Covid de norm in onze samenleving. Lange Covid is niet mild of onschadelijk. In veel gevallen gaat het waarschijnlijk om onomkeerbare hartschade, longschade, en hersenschade. We weten niet hoe de vooruitzichten voor long covid-patiënten er over een paar jaar of decennia uitzien. We hebben nog geen manieren om het te behandelen.

Ook in Nederland weet het RIVM dit, maar zegt niets. Er zijn geen officiële adviezen over lange Covid van het ministerie van VWS. Geen waarschuwing dat herhaalde besmetting blijvende schade kan veroorzaken. Hierdoor hebben de meeste mensen geen idee van wat er zich ontvouwt.

Het voelt alsof ik Bérenger ben

In een wereld waar vliegtuigpassagiers juichen als ze hun maskers afzetten terwijl ze met honderden andere mensen in een metalen doos vastzitten, waar er met de dag nieuwe varianten bijkomen en waar infecties doordenderen, voelt het aandringen op voorzichtigheid vaak alsof je Bérenger bent in Neushoorn: alleen en ongehoord, schreeuwend in de leegte.

Maar de waarheid is de waarheid. Lange Covid komt vaak voor en is zeer slopend. Het heeft waarschijnlijk aanzienlijke gevolgen voor de gezondheid op de lange termijn. We hebben nog geen medicijnen of behandelingen om mensen te helpen. Het is volkomen redelijk om besmetting met corona te willen vermijden, ook als je gevaccineerd, jong of gezond bent.

Massawaanzin heeft een verdovende werking. Het is maar al te makkelijk om rond te kijken en het gevoel te krijgen dat corona misschien geen probleem meer zou zijn. Want lopen daar niet al deze mensen zonder masker, die er zo normaal en gelukkig uitzien? Echter wat er werkelijk gebeurt kun je niet zien in de bars of de restaurants of in de vliegtuigen. Het effect is langzamer en verraderlijker. We zullen lange tijd niet de volledige gevolgen kennen van de keuzes die we nu maken.

Kijken naar de feiten

Ik accepteer dat het niet mogelijk is om het risico om corona te krijgen volledig uit te sluiten. Hoogstwaarschijnlijk zullen mijn familie en ik het op een gegeven moment ook wel krijgen. Ons doel is om besmetting zo lang mogelijk uit te stellen. Hoe minder keren we corona krijgen, hoe beter.

Mensen die proberen geen corona te krijgen, zijn niet ‘bang’ of zitten niet ‘vast’. Ze kijken naar de feiten en we zijn behoorlijk bezorgd. Het uitsluiten van een kans van 5% op het ontwikkelen van ernstige hart-, long- of hersenproblemen is veel waard.

Net als Bérenger in Neushoorn voelt het erg eenzaam om je hier nu druk over te maken. De wereld is schijnbaar verder gedenderd. Maar het is die wereld die het mis heeft, en niet degenen onder ons die de situatie zien zoals ze is.

Hieronder heb je mijn favoriete scène uit de verfilming van Neushoorn uit 1974, met in de hoofdrollen Gene Wilder en Zero Mostel. De film als geheel is zozo, maar deze laatste monoloogscène is 🔥

Als afsluiter nog een leuk en onbekend feitje #theatergeschiedenis over Ionesco en #Jiddisch: Ionesco schreef dat het zien van een optreden in Boekarest van het avant-garde Jiddische theatergezelschap The Vilna Troupe hem inspireerde om toneelschrijver te worden.

Debra Caplan is theaterwetenschapper, schrijver, en professor aan Baruch College in New Jersey, VS. Je kunt haar orginele verhaal in het Engels hier op Twitter lezen.