Dus ook ik loop dit risico?
Het coronavirus kan schade veroorzaken door het hele lichaam
Gisteren werd in het televisieprogramma Op1 besproken dat een besmetting met het coronavirus (SARS-CoV-2) waarschijnlijk tot een verhoogd risico op hart- en vaatziektes leidt. Deze uitspraak was gebaseerd op een artikel dat eerder deze week in het tijdschrift Nature Medicine werd gepubliceerd. De auteurs van dat artikel zagen dat mensen in het jaar nadat ze corona hadden doorgemaakt een verhoogd risico hadden om bijvoorbeeld een hartaanval te krijgen, of een beroerte, of longembolie (dat is een bloedpropje in je longen).
Het meest schrikwekkende, zo stelde presentator Fidan Ekiz, was dat de conclusie van het artikel ook over niet-kwetsbaren ging. “Zelfs als als je helemaal gezond bent, eigenlijk, en je hebt wél corona gehad”, zo maakte Ekiz uit de berichten over het onderzoek op, “dan zijn dit de gevolgen.”
Het leek wel alsof Ekiz zich ineens persoonlijk aangesproken voelde. Dus ook ik loop dit risico? “Ik schrok hier wel van,” zo zei ze. Cardioloog en intensivist Iwan van der Horst, die aan tafel zat, noemde het “schrikbarend.”
De verbazing die Ekiz uitte over dat corona ook voor ‘niet-kwetsbaren’ ingrijpende gezondheidsgevolgen kan hebben lijkt merkwaardig. Het is immers sinds 2020 al bekend dat ‘long covid’ veel kerngezonde mensen heeft geraakt en hun toekomst op losse schroeven heeft gezet.
Maar aan de andere kant, wat Ekiz zei past bij hoe de Nederlandse overheid van meet af aan over de pandemie heeft gecommuniceerd. De boodschap is de hele tijd geweest dat als je niet in een ‘risicogroep’ zat, dat dan een besmetting met het coronavirus niet zoveel zou voorstellen. Je zou even ziek zijn, maar dat was het dan ook wel. Hoe anders kon de regering het verkopen dat kinderen op school geen enkele bescherming kregen? Hoe anders kon de minister jongeren op een bepaald moment zelfs aanmoedigen om naar de discotheek te gaan, terwijl het risico op besmetting zeer hoog was? De hoofdboodschap is altijd geweest dat ‘de kwetsbaren’ de risico’s lopen en beschermd moesten worden, terwijl de mogelijke gevolgen op lange termijn voor de ‘niet-kwetsbaren’ uit beeld werden gelaten. Daarom begrijp ik Ekiz’ verbazing eigenlijk wel. Over dit soort algemene risico’s was ons eigenlijk nooit iets verteld.
Inmiddels wordt er (zoals dat hoort in de wetenschap) gesproken over hoe representatief dat onderzoek uit Nature is: komt de onderzochte groep mensen wel overeen met de werkelijke bevolking? Is de data wel goed geïnterpreteerd? Sommigen zeggen dat het onderzoek het risico overschat. Maar dit is vooral een discussie over hoevéél hoger het risico op hart- en vaatziekten nu eigenlijk is. Dát er een verhoogd risico is lijkt inmiddels duidelijk, want het onderzoek in Nature staat niet op zichzelf. Er zijn al diverse wetenschappers geweest die vergelijkbare conclusies hebben getrokken.
Sterker nog, een hele rits aan studies heeft inmiddels al een veel omvangrijkere conclusie onderbouwd: dat, hoewel het doorgaans via de luchtwegen binnenkomt, het coronavirus schade kan veroorzaken door het hele lichaam.
Eén ding dat bijvoorbeeld steeds duidelijker wordt is dat SARS-CoV-2 de hersenen binnendringt. En hoewel het nog niet geheel helder is wat het daar precies doet, is dat geen goed teken. In Engeland ontdekte men dat mensen na een besmetting met SARS-CoV-2 minder goed waren in bepaalde cognitieve taken. Een ander onderzoek zag dat na een besmetting processen in gang werden gezet die leken op het onstaan van de ziekte van Alzheimer. En vorig jaar zag een Nederlandse groep onderzoekers dat in de hersenen van apen die besmet waren geweest met het virus zich eiwitbergjes vormden die ook gezien worden in de ziekte van Parkinson. (Apen worden vaak gebruikt om de effecten van virussen op mensen te onderzoeken.) Wetenschap heeft tijd nodig om deze aanwijzingen grondig te onderzoeken. Maar het beeld dat geschetst wordt is verontrustend. Een mogelijke tijdbom.
Ook andere organen ondervinden vaak schade van een besmetting met SARS-CoV-2, al is er nog veel onduidelijk over hoe lang deze schade blijft, en in hoeveel van de gevallen deze optreedt. Zo is er bijvoorbeeld risico op nierschade na een besmetting. Hierover zei onderzoeker Jitske Jansen al in het wetenschapsprogramma Atlas dat zelfs bij mensen die alleen milde klachten hadden gehad, na negen maanden nog altijd een verminderde nierfunctie kon worden vastgesteld. En het feit dat een besmetting met SARS-CoV-2 de kans op het ontwikkelen van diabetes zowel in volwassenen als in kinderen sterk verhoogd wordt door sommigen toegeschreven aan de effecten van het virus op de alvleesklier.
Kortom, het wordt steeds duidelijker dat covid (de ziekte die door het virus wordt veroorzaakt) een ‘multi-systemische’ aandoening is. De effecten die nu worden waargenomen beperken zich niet tot de luchtwegen, maar trekken door je hele lichaam. En het lijkt erop dat deze schade zich soms pas na een tijdje kenbaar maakt, ook in mensen die voorheen gezond leken. Na een paar weken, een paar maanden, of misschien zelfs nog langer. Vooral over de langere termijn weten we eigenlijk nog niets. De reden hiervoor is eenvoudig: het virus is amper twee jaar onder de mensen en gedraagt zich heel anders dan de coronavirussen die we beter kennen.
De viroloog Brian Hjelle herinnerde zijn volgers op Twitter er gisteren aan dat HIV (een retrovirus dat AIDS veroorzaakt) direct na besmetting, tijdens de ‘acute fase’, voornamelijk koorts veroorzaakt. Hierdoor kon het dat besmettingen met wat we nu kennen als HIV geruime tijd niet als een groot gezondheidsprobleem werden herkend. Pas toen steeds meer mensen met vergelijkbare ernstige immuundefecten bij de dokter aanklopten werd er aan de bel getrokken. Toen werd het duidelijk dat er iets goed mis was en het hier om een nieuwe ziekte ging, AIDS. We weten nu dat HIV de oorzaak is van AIDS. HIV is een gevaarlijk virus, niet zozeer om wat het in de acute fase met mensen doet, maar juist om de chronische gevolgen die het heeft op de lange termijn indien het niet behandeld wordt. HIV proberen we nu zoveel mogelijk uit te roeien.
Hjelle gebruikte de vergelijking met HIV denk ik om aan te geven dat we voorzichtig moeten zijn met nieuwe virussen. SARS-CoV-2 is natuurlijk een heel ander virus dan HIV, met een heel ander mechanisme. Maar het is duidelijk dat we erg slecht zicht hebben op de effecten van SARS-CoV-2 op de lange termijn. We weten van HIV dat de ernst van virussen soms pas veel later zichtbaar wordt. De vraag is nu, moeten we in het Nederlandse beleid en in het benoemen van de risico’s deze mogelijke lange-termijngevolgen niet eens serieus gaan nemen?
Je kunt het hierboven geschetste onderzoek het beste zien als een legpuzzel die nog lang niet af is, en waarvan sommige stukjes die we proberen in te passen misschien zelfs helemaal niet bij de puzzel horen. Maar over het deel dat nu op tafel ligt kunnen we al wel iets zeggen. Het nieuwe coronavirus is verre van onschuldig en is nog steeds een risico voor ons allemaal.
